Tijd voor de psyche van de patiënt

‘Deze afdeling is dus voor patiënten die óók een psychosociale zorgvraag hebben naast hun lichamelijke probleem,’ zegt Gwenno Schat, verpleegkundige op deze afdeling. ‘Ze hebben vaak meer rust nodig, of meer begeleiding. We hebben hier de tijd en de faciliteiten om dat goed te bieden. Op de kleine afdeling (zes patiënten) werken doorlopend twee verpleegkundigen. De medische zorg wordt verleend door de somatische arts die de lichamelijke klachten behandelt, in samenwerking met de psychiater. Naast de medische en verpleegkundige zorg is er ook een vaktherapeut beschikbaar.”

Gwenno: ‘Je hebt hier verschillende soorten patiënten, van veel verschillende somatische (lichamelijke) specialismen. Dat is voor ons verpleegkundigen heel uitdagend. Alleen hooggespecialiseerde zorg, bijvoorbeeld hartbewaking, kunnen we hier niet bieden. Onder kantoortijd levert de consultatief-psychiatrische dienst expertise als er patiënten met psychosociale vraagstukken of gedragsproblematiek op andere afdelingen in het ziekenhuis liggen. Buiten kantoortijd worden wij regelmatig gebeld met vragen over patiënten met deze problematiek.’

‘Op de MPU krijgen we ook regelmatig te maken met verslavingsproblematiek. Bijvoorbeeld gebruik van GHB. Dat kun je niet zomaar stoppen. De patiënt kan dan zeer ernstige onttrekkingsverschijnselen krijgen of zelfs overlijden. Ze krijgen bij ons, zeg maar, ”medische GHB”.‘ Op de afdeling wordt een brede staalkaart aan medische problematiek gezien, van botbreuken tot anorexia. ‘We verplegen hier ook geregeld patiënten na een zelfmoordpoging. Vandaar dat we als afdeling betrokken zijn bij het 113-project.’

Veel verpleegkundige zorg op de MPU bestaat uit communicatie. ‘Sommige patiënten hebben baat bij een specifieke bejegening. We zijn getraind in preventie en de-escalatie bij fysieke en verbale agressie. Agressie die overigens op de MPU niet word toegestaan, net als elders in het ziekenhuis. We zijn als team heel goed op elkaar ingespeeld, en oefenen ook geregeld dit soort situaties. Het doel van de afdeling is vooral patiënten goede zorg in een veilige omgeving te bieden.’

Als iemand helemaal klem zit en geen uitweg meer ziet. Of hooguit, als enige uitweg, uit het leven wil stappen. Dan wil je dat als zorgverlener voorkomen. Maar hoe kom je daar achter als hulpverlener? Hoe ga je het gesprek aan en hoe bied je hulp? Met de Medisch Psychiatrische Unit (MPU) als ambassadeur is het MCL partner in de Landelijke Agenda Suïcidepreventie 2021-2025. Onderdeel daarvan is het 113 Netwerk Ziekenhuizen. Alie Koldijk, zorgmanager: ‘Het 113 Netwerk Ziekenhuizen heeft een missie. Suïcide bespreekbaar maken, uit de taboesfeer halen. Hulp begint met de juiste vraag.’

In Nederland komen jaarlijks ongeveer 17.000 mensen na een poging tot suïcide terecht op de spoedeisende hulp van een ziekenhuis. Een groot deel van die mensen wordt daarna opgenomen voor medische behandeling of observatie. De zorg voor mensen die een zelfmoordpoging hebben gedaan, kan een uitdaging zijn voor professionals in ziekenhuizen. De meeste artsen hebben vaak geen speciale training gekregen in de zorg voor patiënten met suïcidaal gedrag en voelen zich vaak onzeker over hun rol. Ook binnen de opleidingen tot verpleegkundige komt dit onderwerp niet uitgebreid ter sprake. Jarmila van Deursen is verpleegkundige op de MPU, de Medisch Psychiatrische Unit. ‘Als iemand in het ziekenhuis komt na auto-intoxicatie, zoals een overdosis medicijnen, dan heb je een goede aanleiding om vragen te stellen rond suïcide. Maar het is niet altijd even duidelijk. Het is lastig om concreet de vraag te stellen of iemand wellicht suïcidale gedachten heeft. Maar je kunt beter de vraag een keer te veel stellen dan te laat. ’

De Stichting 113 heeft een training ontwikkeld, de Gatekeeperstraining. Hierin leren zorgverleners (van verpleegkundige via brandweer tot dominee) hoe om te gaan met signalen van suïcidaliteit of een vermoeden daarvan. Ze leren verantwoord en gefaseerd door te vragen en wat daarin de grens is, en kunnen doorverwijzen naar professionele hulp. Van Deursen heeft de gatekeepertraining gevolgd. ‘De training maakt het gemakkelijker om dit bespreekbaar te maken. Maar het blijft een lastige vraag. De tijd nemen is erg belangrijk. Een rustige inleiding, dan de vraag stellen: “Heeft u nu deze gedachten?” Als je het bespreekbaar maakt, valt er een last van de schouders van de patiënt.’ En gelukkig is dat in veel gevallen de opmaat naar een succesvol hulptraject. Van Deursen: ‘Veel mensen lopen rond met suïcidale gedachten maar hebben niet de moed of de kracht om het in daden om te zetten. Je moet dus vragen of er plannen zijn.’

Oetse Haagsma, psychiater: ‘In het gesprek moet je ook vragen of er tijd is om het probleem op te lossen, en hoeveel ruimte die persoon heeft. Het voorspellen van suïcide is heel lastig. Maar erover praten helpt, en er is vaak wél een uitweg. Je kunt iemand op alternatieve gedachten brengen.’ Maar voor hulpverleners is dat niet altijd gemakkelijk. Haagsma: ‘Hulpverleners ervaren een drempel om vragen te stellen rond het thema suïcide. In de training leer je hoe het gesprek aan te gaan, je leert er ervaring meer op te doen. Patiënten die in het ziekenhuis komen, vertellen doorgaans over ándere problemen. Als je dit soort gesprekken vaker doet leer de je weg kennen.’ Haagsma erkent dat het voor sommige MCL’ers een onderwerp is dat een beetje buiten het blikveld valt. ‘Ze zijn vaak gericht op lichamelijke klachten. Ze voelen zich niet gemakkelijk bij dit soort onderwerpen. Kijk, ik ben psychiater, en als iemand met een hartinfarct bij mij komt voel ik me als arts ook niet op mijn gemak met zo’n hulpvraag. Zo moet je dat een beetje zien.’ Koldijk: ‘Suicidale gedachten bespreekbaar maken is een heel mooi begin maar daarna is het belangrijk om aan te geven dat er hulp geboden kan worden. Er zijn hulplijnen beschikbaar.’ Eén van die hulplijnen is het telefoonnummer 113, maar er zijn meer mogelijkheden. Als je de training doet zie je ook dat veel mensen met zelfmoord te maken hebben gehad in de omgeving. ‘Het is heel lastig om er over te praten. We willen suïcide graag uit de taboesfeer halen. Net zoals we de psychiatrie uit de taboesfeer willen halen.’

Van Deursen: ‘In je privé-omgeving wordt dit onderwerp ook vaak vermeden. Doorvragen is van belang. Je hebt soms twee, drie vragen nodig om tot de kern te komen. Het is de bedoeling dat de IC- of spoedeisendehulpverpleegkundigen in het MCL deze vragen gaan stellen, en dat ze vaker en beter leren uitvragen. Hulpverleners vinden het spannend’. Om het effect van de verbeteringen in de zorg die door ziekenhuizen worden ingezet te kunnen meten is een vragenlijststudie ontwikkeld. Het MCL neemt deel aan dit landelijke SPICE-onderzoek. Dat onderzoek biedt inzicht in de knelpunten, de wensen en de behoeften van zorgprofessionals. Op die basis kan het MCL eventueel een plan van aanpak maken. Ook voor dit plan van aanpak biedt 113 mogelijkheden op het gebied van bewustwording en scholing.

Elke dag sterven er 5 mensen aan zelfmoord. Veel van deze mensen zijn eenzaam en radeloos. Onze medewerkers in de zorg kunnen te maken krijgen met iemand waarbij suïcidaliteit speelt. Wat kan je op dat moment doen om de best mogelijke zorg te verlenen? En wat kan je in de organisatie regelen om suïcidaliteit zo snel mogelijk te herkennen en adequaat te reageren? Bij dit soort vraagstukken staan onze medewerkers geregeld stil. Want door goed met elkaar samen te werken, binnen de eigen organisaties en met organisaties in de keten, en natuurlijk ook met de cliënt/patiënt, kunnen we suïcides voorkomen. Hoe klein jouw persoonlijke bijdrage, als zorgverlener of als individu, misschien ook maar kan zijn, het kan wel een onmisbare schakel in het hele proces zijn. Op onze Medisch Psychiatrische Unit hebben we een gatekeeperstraining gehad van 113. Daarnaast staan we op deze dag stil bij Nationale Suïcide Preventiedag binnen het MCL met het dragen van het gele lintje onze verbondenheid te laten zien. Suïcidepreventie doen we samen. Zelfmoord? Praat erover!

Vragen rond het thema suïcide? Kijk op www.113.nl, bel nummer 113 of gratis 0800-0113.

Bekijk meer verhalen over afdelingen, mensen, zorg, keuzes, meedoen en geluk op deze pagina.