Een moeilijke start

Een kind gelijk weghalen na de geboorte is heel ingrijpend voor de moeder, traumatiserend zelfs, vertelt verloskundige Wietske Adema. Toch zien ook zij en haar collega’s soms geen andere mogelijkheid dan het doen van een zorgmelding ter bescherming van het kind. ‘‘Als verloskundige heb je een overeenkomst met de moeder, maar je draagt ook verantwoordelijkheid voor het kind.’’

Het POPP-team is opgericht om hulp te bieden bij alle vormen van ‘problematische’ zwangerschappen. Soms gaat het om vrouwen die eerder een traumatische bevalling hebben meegemaakt. Dan kan een traumabehandeling door een psycholoog er voor zorgen dat deze zwangere vrouw bijvoorbeeld meer ontspannen de bevalling ingaat.

Of een vrouw gebruikt medicatie die moeilijk samengaat met het kind in de buik. Ook dan kan eigenlijk altijd een goede oplossing worden gevonden. Of een hoogopgeleide vrouw die op oudere leeftijd eindelijk zwanger raakt en alles perfect wil doen. Met veel stress tot gevolg. Het POPP-team kan in deze situaties vaak goed advies geven en vrouwen begeleiden naar een goede bevalling. De ondersteuning vanuit de verschillende specialismen is vaak voldoende en als het nodig is zijn er ook mogelijkheden om na de bevalling hulp te organiseren.  

Soms zijn er ook omstandigheden die zo bedreigend zijn voor de veiligheid van het nog ongeboren kind, dat er geen enkele twijfel bestaat aan ingrijpen. Het gaat hierbij om de ‘zeer kwetsbare zwangeren’, 20 procent van het totaal aantal meldingen waarbij een beroep op het POPP-team wordt gedaan.

Hier gaat vaak een sterk ‘niet pluis gevoel’ van de verloskundige aan vooraf. Wietske en haar collega verloskundigen kunnen dan het POPP-team inschakelen. Zo had Wietske een zwangere vrouw in haar praktijk, werkzaam in de prostitutie. Ze verzorgde zichzelf niet goed. Dan gaan de alarmbellen rinkelen. Wietske meldde de vrouw aan bij het POPP-team. ‘‘Het bleek dat al meerdere kinderen uit huis waren geplaatst. Er was sprake van een risicovolle leefomgeving met kans op geweld. Kinderen waren niet veilig, dan moet je ingrijpen.’’

Gezien de grote zorgen en de potentieel onveilige situatie voor de verloskundige zijn de zwangerschapscontroles in het ziekenhuis gedaan. Door de voorgeschiedenis en de zorgen rondom de moeder, is het kind gelijk na de geboorte uit huis geplaatst. Dit zijn voor de moeder en alle direct betrokkenen zeer verdrietige uitkomsten van een heel zorgvuldig onderzoek, aldus Mariska.

Drugsgebruik, zwaar alcoholmisbruik en gewelddadige relaties zijn volgens Mariska vrijwel altijd een reden voor een zorgmelding bij Veilig Thuis. Wanneer de moeder drugs gebruikt, dan heeft haar kind een groter risico om veel te klein en soms zelfs verslaafd ter wereld te komen met alle (gezondheids)gevolgen van dien. Bij deze signalen moet altijd kritisch worden gekeken of de thuissituatie voor een opgroeiend kind veilig is.

Wietske, die als verloskundige ook bij de zwangere vrouwen thuiskomt, maakt van alles mee. ‘‘Soms is er sprake van een onveilige situatie voor de zorgverleners. Zo kan een boze vader een bedreigende opmerking maken of komt de kraamverzorgster een wapen tegen in huis.’’ In dergelijke situaties kan het ook voor de verloskundigen fijner en veiliger zijn wanneer de bevalling via POPP in het ziekenhuis wordt begeleid. ‘‘Dan ben je nooit alleen en zijn er altijd anderen in de buurt om bij te springen als dat nodig is.’’

Maar er zijn situaties, volgens Mariska en Wietske, waarbij het minder duidelijk is. Dan is er intensief en gedegen onderzoek nodig. Ook in die gevallen waarbij eerder kinderen uit huis zijn geplaatst, kunnen omstandigheden veranderen en moet een moeder altijd een tweede kans kunnen krijgen. Ze noemen het voorbeeld van een moeder met een licht verstandelijke beperking. Ze had een gewelddadige ex-partner waardoor de thuissituatie voor haar en haar kinderen niet veilig was en haar oudere kinderen allemaal uit huis zijn geplaatst.

Een aantal jaar later was ze opnieuw zwanger en ziet haar leven er heel anders uit. Ze heeft een nieuwe vriend en een fijne en stabiele relatie. Ze wilden graag samen hun kind opvoeden. Door de voorgeschiedenis van de moeder, moet de Raad voor de Kinderbescherming volgens geldende afspraken onderzoek doen naar de gewijzigde leefomstandigheden en mogelijkheden van de moeder en haar partner om zelf hun kind op te voeden.

Uiteindelijk was iedereen het erover eens dat de moeder en dit nieuwe gezin de kans moest krijgen om hun kind zelf op te voeden. Gezien het verleden was het advies van de kinderrechter dat dit in de beschermde setting van een Moeder en Kindhuis zou moeten gebeuren. Daar worden moeders en hun partners intensief begeleid bij de opvoeding van hun kind.

Zeker bij moeders met een  verstandelijke beperking kan de praktische ondersteuning in een Moeder en Kindhuis heel belangrijk zijn. Deze zorg is gericht op de eerste maanden van het leven van een baby. Hoe zorg je dag en nacht voor je baby, wat doe je als het veel huilt. ‘‘Je wilt voorkomen dat een kind bijvoorbeeld ondervoed raakt, omdat ouders niet goed weten wat ze moeten doen. Daarnaast weten we uit onderzoek dat rust, duidelijkheid en structuur de hechting tussen moeder en kind ten goede komt. En een veilige hechting is van essentieel belang voor de verdere ontwikkeling van het kind.’’

Het onderzoek was heel zorgvuldig uitgevoerd en de uitkomst zeer positief, aldus Mariska. Helaas had het echter zoveel tijd in beslag genomen, dat er op het moment van bevallen geen plek was in de Moeder en Kindhuizen in Friesland. De rechtbank was akkoord gegaan met de voorwaarde van een tijdelijk verblijf in een Moeder en Kindhuis, maar niet met het zelfstandig alleen opvoeden van de baby. Hierdoor is het kind alsnog tijdelijk uit huis geplaatst.

‘‘Dat was echt afschuwelijk voor de ouders’’, vertelt Mariska. ‘‘Iedereen was positief, maar doordat er geen plek was, kregen de ouders geen kans. Het onderzoek was heel zorgvuldig en goed geweest, maar uiteindelijk kon de moeder nog niets. Dat was voor de ouders verschrikkelijk. Hoe verdrietig ook, uiteindelijk wordt door de gezinsvoogd gekozen voor de veiligheid van het kind. Dit is ook de taak die zij van de rechtbank krijgen opgelegd. Het verdrietige en lastige is dat hierin de belangen soms tegenstrijdig kunnen zijn’’

Het POPP team probeert eigenlijk altijd preventief te handelen en voldoende zorg en ondersteuning aan te bieden om moeilijke en pijnlijke keuzes als het uit huis plaatsen van een kind te voorkomen. ‘‘In dit laatste geval hoop ik dat moeder en kind niet heel lang hebben hoeven wachten op een plekje in een Moeder en Kindhuis.”

Het werk voor het POPP-team kan intensief zijn, erkent Mariska. Zeker wanneer de problemen zo complex zijn en er sprake is van een onveilige situatie, kunnen de belangen elkaar bijten. Daarnaast is het ook niet altijd mogelijk om voldoende hulpverlening in te zetten om te voorkomen dat er dwingende maatregelen nodig zijn.

‘‘Dit is heel verdrietig en niet altijd te wijten aan ouders. De voorzieningen voor preventieve hulp aan kwetsbare ouders zijn schaars en per gemeente verschillend. Dat ouders boos en teleurgesteld zijn over de uitkomst van een onderzoek, kan ik heel goed begrijpen. Het is vreselijk als je kind direct na de geboorte uit huis wordt geplaatst. Zeker wanneer dit had kunnen worden voorkomen door extra inzet van hulp of bijvoorbeeld een plaatsing in een Moeder en Kindhuis.

Tegelijk geeft Mariska aan dat de druk soms zo hoog is en de dreiging zo groot, dat het risico bestaat dat ouders te lang het voordeel van de twijfel krijgen, terwijl soms harder ingrijpen beter kan zijn voor het kind.

Vaak zijn ouders bang dat een zorgmelding bij Veilig Thuis betekent dat hun kind automatisch uit huis wordt geplaatst. Dat is niet waar. Veilig Thuis onderzoekt de zorgen. Wanneer in dit onderzoek de zorgen blijven en ouders niet open staan voor vrijwillige hulpverlening, wordt de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) gevraagd om nader onderzoek te doen.

Als ook uit dit onderzoek naar voren komt dat er zorgen zijn en blijven over de veiligheid van het (ongeboren) kind wordt er door de RvdK een advies neergelegd bij de kinderrechter . Vaak spreekt de kinderrechter dan een tijdelijke OTS (onder toezicht stelling) uit, maar in enkele gevallen wordt besloten tot een uit huis plaatsing. Hier speelt Veilig Thuis geen enkele rol in.

Het gebeurt geregeld dat er vanuit verschillende instellingen zorgen zijn over de veiligheid van moeder en haar ongeboren baby. Een OTS lijkt dan een voor de hand liggende maatregel. Wanneer ouders echter open staan voor hulpverlening zal Veilig Thuis vooral hier op in zetten en is vervolgonderzoek niet nodig.

‘‘We hebben ook meegemaakt dat wij ervan overtuigd waren dat een kind onder toezicht zou komen, maar dat de Raad voor de Kinderbescherming nog wel vertrouwen had en mogelijkheden zag voor de moeder haar eigen kind op te voeden’’, aldus Mariska Hartendorp.

Meer informatie over wat het POPP –team voor kwetsbare zwangeren kan betekenen en doen, kunt u hier vinden.