De kracht van ‘comfortgericht’ communiceren

Iedereen kent wel het placebo-effect; dat je denkt een werkzaam pilletje te krijgen terwijl het in feite een pil zonder werkzame bestanddelen is. Het geloof in die pil zorgt er al voor dat je je beter gaat voelen. Maar dit geldt ook andersom. Een negatief verwachtingseffect heeft eveneens grote invloed op hoe mensen dingen beleven. Als patiënten bij hun chemokuur verwachten dat ze zwaar misselijk worden, is de kans groter dat ze zich ook daadwerkelijk zo gaan voelen. Dit heet het ‘nocebo-effect’. “Placebo- en nocebo-effecten zijn eigenlijk de standaard situaties. Zij weerspiegelen het normale menselijk gedrag”, vindt Josta Hofstee. “Taal zet je hersenen op scherp. Als je weet dat er gevaar dreigt, gaan je hersenen zich daarop voorbereiden. Als je zegt ‘nu komt de pijn’, reageert het lichaam en maakt het zich klaar om die pijn op te vangen. Je neemt de pijn beter waar en dat pijngevoel overheerst dan.”

Hofstee en haar collega Jo-Anneke Pelinck behandelen patiënten die naar de medische psychologie worden verwezen omdat ze angstig zijn voor het ondergaan van medische ingrepen zoals het krijgen van een injectie of een scan. Pelinck: “Sommige mensen zijn echt zo oncomfortabel dat ze niet meer naar het ziekenhuis durven. Soms wordt een behandeling onderbroken of vermeden omdat de patiënt té gespannen is.” Wat Hofstee en Pelinck willen en wat ook werkt, zo blijkt uit ervaringen in Boston en in het Deventer ziekenhuis, is de communicatie op een andere manier insteken. Positiever. Deze comfortgerichte communicatie is gebaseerd op traditioneel hypnotisch taalgebruik waar je de bewoordingen gebruikt naar de wenselijke situatie. Hofstee: “Je voorkomt de woorden waarvan je verwacht dat dat een nocebo-effect geeft. Je informeert de patiënt op een kalme manier naar waarheid over een behandeling en gebruikt er bewoordingen voor die neutrale of positieve associaties bij de patiënt teweegbrengen. Een simpel voorbeeld is: ‘ik ga je een injectie geven’. Iedereen in Nederland weet: een injectie, dat doet pijn. Maar als je zegt: ‘ik ga het medicijn toedienen’, dan is dat positiever. Dat activeert een ander verwachtingspatroon dan ‘pijn’. Want hopelijk wordt het met dat medicijn beter, dus dan gaat het verwachtingspatroon van de patiënt de andere kant op. Daarmee is het mogelijk om angst- en pijngevoelens van patiënten zo laag mogelijk te houden. Als je eenmaal deze communicatietechniek onder de knie hebt, vergt het weinig energie, maar kan het enorm veel opleveren.”

Hofstee beseft dat het overgaan op een comfortgerichte communicatie een complete omslag binnen het MCL betekent. Hofstee: “Het klinkt best lastig en dat heeft te maken met een zeker automatisme om vrijwel altijd de nadruk te leggen op de negatieve kant van zaken. Maar zeg nu zelf: het klinkt beter als je zegt: je hebt 90% goed, dan dat je zegt je hebt 10% fout. Maar het is meer dan het taalgebruik alleen. Ook houding en symbolen zijn belangrijk. In corona-tijd waren in het ziekenhuis wachtkamers deels afgesloten met grote rode kruizen. Voor een patiënt die alleen maar die rode kruizen ziet, kun je verwachten dat dat spanning verhogend werkt. Terwijl, als je een groene pijl plaatst dat zegt ‘gaat u hier maar zitten’, dan zeg je hetzelfde maar het heeft een heel ander effect op mensen. Een ander belangrijk punt is ‘spiegelen’, het aannemen van de houding van degene die tegenover je zit. Het voelt misschien wat tegen-intuïtief, want als iemand boos naar voren leunt, ben je geneigd rustig achterover te buigen tot de bui over is. Maar ga je meedoen in die houding, dan voelt iemand zich eerder begrepen en komt wellicht ook eerder tot rust. Dan gaat het gesprek meer waar het over moet gaan. Ook kunnen we virtual reality-filmpjes laten zien met ontspanningsoefeningen. Zo laat je zien wat iemand kan verwachten en hoe iemand zo ontspannen mogelijk kan worden, of zelfs afgeleid kan worden als bijvoorbeeld een infuus wordt aangeprikt.”

Sinds afgelopen najaar voerden Hofstee en Pelinck gesprekken met management, met zorgeenheden, met dokters en verplegend personeel om meer draagvlak te krijgen voor comfortgerichte communicatie en om uit te zoeken wat de mogelijkheden zijn. De reacties zijn hoopgevend. Hofstee: “Na een presentatie van Jo-Anneke ging haar boodschap als een lopend vuurtje door het ziekenhuis. Diverse verpleegkundigen en specialisten vroegen om meer informatie. Er zijn al veel mensen in het MCL enthousiast, waaronder de afdeling communicatie en de MCL-academie die bereid zijn ons te helpen om dit op te zetten, vooral ook het organisatorische deel. Een groep enthousiaste psychologen, medisch specialisten, verpleegkundigen en pedagogisch medewerkers wordt de kerngroep. Inmiddels zijn we op het punt gekomen dat we trainers moeten gaan trainen die dit in het hele ziekenhuis gaan uitdragen. A la de ‘teach the teacher’-trainingen. Daarvoor komt een aantal trainers langs die in Amerika zijn opgeleid. Uiteindelijk moet deze vorm van communicatie normaal worden in het ziekenhuis. Het vergt een cultuuromslag maar ik geloof dat we er allemaal beter van worden.”

MCL is een topklinisch opleidingsziekenhuis en behoort sinds 2003 tot de vereniging Samenwerkende Topklinische opleidingsZiekenhuizen (STZ). Dit betekent dat ons ziekenhuis voldoet aan verschillende eisen die voornamelijk te maken hebben met de kwaliteit van het onderwijs, (medische) opleidingen en wetenschappelijk onderzoek. Het lidmaatschap betekent een erkenning voor de energie die het MCL heeft gestoken in de specialistische opleidingen. De vereniging STZ bestaat uit zesentwintig grote opleidingsziekenhuizen in Nederland die hooggespecialiseerde medische zorg verlenen, wetenschappelijk onderzoek doen en vele artsen, verpleegkundigen en andere zorgprofessionals opleiden. Meer weten? Zie deze pagina.

Bekijk meer verhalen over afdelingen, mensen, zorg, keuzes, meedoen en geluk op deze pagina.